nh 2011: filmy Anji Breien

To jedna z najbardziej cenionych reżyserek norweskich. Urodziła się w 1940 roku w Oslo. W 1964 roku ukończyła studia filmowe w prestiżowym Institut des Hautes Études Cinématographiques w Paryżu (IDHEC). W zawodzie filmowca przyjmowała różne role – reżyserowała, pisała scenariusze, zajmowała się produkcją, asystowała innym reżyserom. Razem z Vibeke Løkkeberg i Laili Mikkelsen współtworzyła kobiece oblicze nowej fali norweskiego kina. Odporne na krytykę norweskie reżyserki, korzystając z tradycji osobistego kina Ingmara Bergmana, szukały wtedy nowych form feministycznej ekspresji.

Breien debiutowała w 1967 roku krótkometrażówką Dorastanie na podstawie średniowiecznej legendy. Film opowiadał historię dorastającej dziewczynki postawionej w obliczu zarazy. Kolejny krótki metraż, 17 maja – film o rytuałach (1968), nagrodzony na festiwalu w Oberhausen, w zwierciadle satyry pokazywał celebrację narodowych norweskich świąt. Bohaterem jej pierwszego pełnometrażowego filmu Gwałt (1971), bardzo dobrze przyjętego na festiwalu w Cannes, był podejrzewany o gwałt mężczyzna, niesłusznie oskarżony i przetrzymywany przez władze. Film chwalono za artystyczną dojrzałość i strategię pokazania problemu z męskiego punktu widzenia. W dokumencie Więzienne mury (1972) reżyserka kontynuowała swoje zainteresowanie norweskim systemem karnym. Breien pracowała wtedy dla telewizji, kręcąc dokumenty takie jak Witaj, mój bracie! (1972) o artyście Arne Bendiku Sjurze czy poświęcony bezdomności utwór pt. Bezdomni (1973).

W 1975 roku Anja Breien nakręciła idące pod prąd mainstreamowej produkcji Żony, kobiecą odpowiedź na Mężów (1970), film autorstwa niezależnego reżysera amerykańskiego, Johna Cassavetesa. Obraz odniósł międzynarodowy sukces i to właśnie nim w opinii krytyków reżyserka zapoczątkowała swoją filmową karierę. Pokazała spotkanie trzech kobiet znużonych codzienną egzystencją gospodyń domowych, które wspólnie spędzają poza domem kilka dni, rozmawiając o swoich problemach, uczuciach, kobiecości, seksie. Trzy grające główne role, improwizujące na planie aktorki – Anne Marie Ottersen, Katja Medbøe i Frøydis Armand – były jednocześnie współautorkami filmu. Breien, korzystając ze swoich dokumentalnych doświadczeń, stworzyła prawdziwie awangardowe dzieło, iskrzące raz humorem, ironią, innym razem złością. Żony znalazły swoją kontynuację, w 1985 roku powstały Żony dziesięć lat później, a w 1996 roku – Żony III.

Filmy Anji Breien często trafiały na międzynarodowe festiwale. Portret norweskiej rodziny – Spadek (1979) otrzymał nagrodę Jury Ekumenicznego na festiwalu w Cannes, krótkometrażowy Solvorn (1997), zabierający widzów w świat fotografii autorstwa babki reżyserki, zrobionych w Norwegii między 1908 a 1913 rokiem, brał udział w konkursie dokumentów na Berlinale (1998); poetycki krótki metraż Zobaczyć łódź kołyszącą się na falach (2000), ilustracja starej neapolitańskiej piosenki, w 2001 roku wyjechał z Berlina nagrodzony Prix UIP, był też nominowany do Europejskiej Nagrody Filmowej.

Jednym z najbardziej znanych filmów Anji Breien jest – biorący udział w głównym konkursie festiwalu w Wenecji w 1981 roku – Polowanie na czarownice (1981). To akt oskarżenia wobec patriarchalnego norweskiego społeczeństwa, wpisujący się w szerszy nurt światowego kina feministycznego. Jego bohaterką jest silna, zmysłowa kobieta, podważająca swoim światopoglądem i zachowaniem fundamenty tradycyjnej hierarchii władzy. Filmy tego nurtu –  pełne gniewu i często trudne w odbiorze – opowiadają o niesprawiedliwej i brutalnej karze, która zwykle zostaje nałożona na główną bohaterkę przez niewolne od hipokryzji społeczności. Akcja Polowania… rozgrywa się w XVII wieku, to opowieść o lęku, którego źródłem jest obcość, niezrozumienie i przesądy. Breien z jednej strony zrywa romantyczny woal, którym przykryta jest w Norwegii przeszłość, z drugiej – z dawnej historii, opartej na mitach o złej kobiecej mocy, czyni paralelę do roli kobiet reżyserek żyjących we współczesnym świecie, w którym cena wolności również bywa wysoka. Odwołując się do Bergmanowskiego stylu, za pomocą wyrazistego pejzażu, odmalowuje psychologię postaci. Miesza ze sobą sceny realistyczne i pełne ekspresji senne marzenia, narracja w pierwszej osobie płynnie przechodzi ku obiektywnemu oglądowi kamery. Breien celowo dezorientuje widza, raz zniechęca, innym razem zaprasza do identyfikacji z bohaterami.

Autorskie kino Anji Breien, często porównywane z twórczością belgijskiej reżyserki Chantal Akerman, przez swój osobisty charakter wykracza poza kanon modernistycznej awangardy.

Podczas 11 NH zobaczymy:

17 maja – film o rytuałach
Bez tytułu
Bezdomni
Dorastanie
Godziny miłości
Góra
Gwałt
Jazydzi
Kontur
Papierowy ptak
Polowanie na czarownice
Solvorn
Spadek
Starsi
Twarze
Więzienne mury
Witaj, mój bracie!
Złodziej klejnotów
Zobaczyć łódź kołyszącą się na falach
Żony
Żony dziesięć lat później
Żony III

MFF Nowe Horyzonty odbędzie się we Wrocławiu w dniach 21-31 lipca 2011

Źródło: Nowe Horyzonty